Door Sander van Luit
De afgelopen 2 jaren zijn voor mij een les geweest in het accepteren van teleurstellingen. De teleurstelling dat vrienden en kennissen die je hoog had zitten volslagen doorslaan in waanzin en complotdenken.
Het begon met uitspraken dat de wetenschap niet te vertrouwen was. Dat Bill Gates overal inzat met zijn slechte bedoelingen voor de wereld. Negers zouden onze vrouwen afpakken en daarmee zorgen voor omvolking. Alles wat de NOS zegt is nepnieuws is en daarna ging het over 5G-straling, waarvoor betrokkene zelfs claimde verhuisd te zijn naar een landelijker gebied. Voordat onze wegen zich scheidden was de claim dat er in de hele EU maar een paar duizend coronagevallen waren tot dan toe (waar het getal wees op een dagelijkse cijfer van die grootte). We werden uitgemaakt voor kampbeulen omdat we kritiek leverden op zijn onzin, en betrokkene verliet de appgroep.
Niet veel later vertrok voormalig groepslid 2. Ze had eerder een ziekenhuis gebeld omdat ze niet geloofde dat een jonge coronapatiënt, die in de media verschenen was, daadwerkelijk opgenomen was. Ze schaarde zich achter de politieke partij van Willem Engel, en stond al snel bij demonstraties tegen het coronabeleid. Ze deelde tweets waarin werd geclaimd dat de Holocaust minder erg was, critici van de wappies zouden anderen “ontmenselijken” en tot vervelens toe viel ze journalisten lastig van wie ze dacht dat zij vast wel verslag zouden doen van haar “bevindingen”. Uiteraard wordt ook door haar en eerstgenoemde persoon iedereen de moeder geblokt die kritiek uit. Want het moet natuurlijk wel leuk blijven.
Mijn vriendin Noor Labansdochter schreef een handleiding voor hoe om te gaan met complotdenkers. Ze onderscheidt 3 soorten complotdenkers: diegenen met financiële belangen, diegenen die denken dat zij als enigen de wereld kunnen redden, en degenen die worden misleid door de eerste 2 types. Ze pleit ervoor niet met argumenten te komen om mensen terug te halen uit de complotten, maar met emotie. Het is immers emotie die ze ertoe bracht om de doemverhalen van de complotleiders te geloven.
Ik geloof hier deels in. Ja, argumenten zijn vaak zinloos als iemand op basis van emotie handelt. Als je ze dan ook nog heftig probeert te overtuigen schieten ze misschien nog sneller de verdediging in waardoor ze helemaal niet meer openstaan voor je verhaal. Beter is het dan om een zaadje te planten in hun hoofd, waar ze in hun eigen tijd over na kunnen denken en die hun kan doen twijfelen aan hun complotideeën.
Echter ik denk dat veel mensen helaas al te ver heen zijn voor deze aanpak. Hoe moet je bijvoorbeeld in godsnaam iemand overtuigen die denkt dat vaccins bedoeld zijn om ons te vermoorden, die denkt dat corona simpelweg niet bestaat, of die denkt dat alle wetenschappers in het complot zitten van “Big Pharma”?
In zijn documentairereeks “Filemon en de complotten” zegt Filemon Wesselink dat een gemeenschappelijk kenmerk van veel wappies is dat ze door negatieve ervaringen met de overheid of andere (traumatische) gebeurtenissen in het verleden niets of niemand meer vertrouwen. Ze voelen zich uitgesloten, en zoeken in complotverhalen zingeving over de situatie waar ze in beland zijn. Ook biedt de wereld van de complotten veel gelijkdenkenden bij wie ze zich geborgen kunnen voelen.
Het grote probleem is dat als iemand in de basis al zijn vertrouwen in de overheid, de wetenschap of de medemens is kwijtgeraakt diegene bijna onmogelijk nog overtuigd kan worden van zijn ongelijk als je aankomt met cijfers van de overheid of wetenschappelijke studies. Immers, als de mens inherent niet te vertrouwen is, waarom zou je dan nog geloven in politici en wetenschappers? Sterker nog, in hun hoofd is het waarschijnlijker dat ze allemaal onderdeel zijn van het complot.
Over deze groep mensen ben ik pessimistisch. Net als bij een sekte is het gemakkelijk om steeds dieper het konijnhol in te vallen, zeker als je jezelf afsluit van geluiden die je wereldbeeld bekritiseren of nuanceren. Hoe kom je hier vervolgens uit? Hulp van buiten zal alleen maar afgewezen worden als een poging om je te indoctrineren met het wereldbeeld dat ze verafschuwen. Hoe harder je ze probeert te helpen hoe argwanender ze worden. Ik vrees dat voor veel mensen uiteindelijk zal gelden dat de enige weg terug kan beginnen als ze zelf, in hun eigen tijd en op hun eigen voorwaarden, gaan twijfelen aan datgene waar ze al die tijd in geloofden. Het enige dat we als buitenstaanders dan kunnen doen is ze mild en met open armen ontvangen als ze terugkeren op hun schreden.
Tegelijkertijd is negeren alleen niet de oplossing. Het is ook belangrijk om gevaarlijke waanzin aan de kaak te stellen en belachelijk te maken. Zeker als het gaat om de personen die, vanuit een kwaadaardiger motief, zich opstellen als wappieleiders vanwege het geld of de aandacht die ze erdoor krijgen. We kunnen wel doen alsof elke mening evenveel waard is, maar er is ook nog zoiets als de waarheid. En ik heb geen medelijden om mensen hard aan te pakken die de waarheid bewust geweld aandoen en daarmee de hele samenleving ideologisch en fysiek in gevaar brengen.
